เป็นขั้นตอนหนึ่งที่มีความสำคัญมากในกระบวนการบัญชี โดยเป็นการรวบรวมยอดคงเหลือของบัญชีแยกประเภททั้งหมดมาแสดงในรูปแบบตาราง เพื่อตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูลบัญชีเบื้องต้นก่อนที่จะจัดทำงบการเงินต่อไป
ความหมายของงบทดลอง
คือ รายงานทางบัญชีที่สรุปยอดคงเหลือของบัญชีต่างๆ ที่ได้จากการบันทึกบัญชีในสมุดบัญชีแยกประเภท โดยยอดรวมของด้านเดบิตและเครดิตในงบทดลองต้องมีค่าเท่ากัน หากไม่เท่ากันแสดงว่ามีข้อผิดพลาดในการบันทึกรายการบัญชี ซึ่งจะต้องตรวจสอบและแก้ไขให้ถูกต้องก่อนดำเนินการขั้นตอนการจัดทำงบการเงินต่อไป เช่น งบกำไรขาดทุน และงบดุล
วัตถุประสงค์ของการจัดทำงบทดลอง
• เพื่อตรวจสอบความถูกต้องของการบันทึกบัญชี
การบันทึกบัญชีที่ถูกต้องควรทำให้ยอดรวมของบัญชีฝั่งเดบิตและเครดิตในงบทดลองเท่ากัน หากยอดไม่เท่ากันแสดงว่าอาจมีข้อผิดพลาดในการบันทึกบัญชี เช่น บันทึกยอดผิด หรือบันทึกเพียงฝั่งเดียว
• เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการจัดทำงบการเงิน
งบทดลองเป็นเครื่องมือสำคัญในการสรุปข้อมูลทางการเงินเพื่อจัดทำงบกำไรขาดทุน งบแสดงฐานะการเงิน และงบอื่นๆ
• เพื่อประเมินวิเคราะห์สถานะทางการเงินของกิจการ
ผู้จัดการหรือผู้บริหารสามารถดูภาพรวมของบัญชีได้จากงบทดลอง เช่น ยอดเงินสด ลูกหนี้ เจ้าหนี้ หรือยอดสินทรัพย์รวมเพื่อวิเคราะห์แนวโน้มทางการเงิน และวางแผนกลยุทธ์การดำเนินงานในอนาคต
องค์ประกอบของงบทดลอง
• ชื่อบัญชี
แสดงชื่อของบัญชีที่มีการบันทึกในบัญชีแยกประเภท
• ยอดคงเหลือทางเดบิต
แสดงยอดรวมของบัญชีที่เป็นเดบิต เช่น เงินสด ลูกหนี้ หรือค่าใช้จ่าย
• ยอดคงเหลือทางเครดิต
แสดงยอดรวมของบัญชีที่เป็นเครดิต เช่น เจ้าหนี้ รายได้ หรือทุน
ประเภทของงบทดลอง
• งบทดลองก่อนปรับปรุง (Unadjusted Trial Balance)
เป็นงบทดลองที่จัดทำขึ้นก่อนการบันทึกรายการปรับปรุงบัญชี เช่น ค่าเสื่อมราคา ค่าค้างจ่าย ฯลฯ
• งบทดลองหลังปรับปรุง (Adjusted Trial Balance)
เป็นงบทดลองที่แสดงยอดบัญชีหลังจากผ่านการปรับปรุงรายการต่างๆ แล้ว
• งบทดลองหลังปิดบัญชี (Post-Closing Trial Balance)
ใช้ตรวจสอบความถูกต้องหลังจากปิดบัญชี เพื่อเตรียมเข้าสู่งวดบัญชีใหม่
ขั้นตอนการจัดทำงบทดลอง
• รวบรวมข้อมูลจากสมุดบัญชีแยกประเภท
ตรวจสอบยอดคงเหลือในแต่ละบัญชี ณ วันที่สิ้นงวดบัญชี
• จำแนกบัญชีตามประเภทเดบิตหรือเครดิต
ยอดบัญชีสินทรัพย์และค่าใช้จ่ายจะอยู่ด้านเดบิต ส่วนบัญชีหนี้สิน ทุน และรายได้จะอยู่ด้านเครดิต
• นำยอดบัญชีมาบันทึกในตารางงบทดลอง
โดยระบุชื่อบัญชี ยอดเดบิต และยอดเครดิต
• รวมยอดเดบิตและเครดิตเพื่อตรวจสอบความถูกต้อง
หากยอดรวมทั้งสองด้านไม่เท่ากัน ต้องตรวจสอบรายการบัญชีย้อนหลังว่ามีข้อผิดพลาดใดเกิดขึ้นหรือไม่
ข้อจำกัดของงบทดลอง
แม้งบทดลองจะเป็นเครื่องมือช่วยตรวจสอบเบื้องต้น แต่ก็ยังมีข้อจำกัด เช่น
• ไม่สามารถตรวจพบการบันทึกบัญชีผิดบัญชีได้ (เช่น บันทึกรายจ่ายผิดประเภท)
• ไม่สามารถตรวจพบรายการที่ขาดหายไปหรือไม่มีการบันทึกเลย
การจัดทำงบทดลองเป็นขั้นตอนสำคัญในระบบบัญชี ถือเป็นเครื่องมือที่ช่วยให้กิจการสามารถตรวจสอบความถูกต้องของระบบบัญชีและเตรียมข้อมูลเพื่อจัดทำงบการเงินได้อย่างมีประสิทธิภาพ เป็นขั้นตอนที่ไม่ควรมองข้าม เพราะจะช่วยลดข้อผิดพลาดในการทำบัญชี เพื่อสะท้อนฐานะทางการเงินและผลการดำเนินงานของกิจการได้อย่างชัดเจน
เขียนและเรียบเรียงโดย : บริษัท โปรซอฟท์ ซีอาร์เอ็ม จำกัด | 09 เมษายน 2568
